Theo các tư liệu lịch sử, vào khoảng thế kỷ thứ XVIII gia đình Vàng Chống Cáng, người dân tộc Mông di cư từ Trung Quốc sang và định cư tại bản Tả Phìn. Sinh sống được một thời gian mẹ của Vàng Chống Cáng mắc bệnh chết, theo phong tục tang ma của dân tộc và để tạ ơn sinh thành dưỡng dục cùng với tập quán xã hội và sử thoại nguyên sơ, người Mông tâm niệm rằng cha mẹ qua đời, con cái chọn được đất tốt an táng sẽ ăn nên làm ra, giàu có và được nhiều người nể trọng. Vàng Chống Cáng đã thuê một thầy phong thủy tìm đất để an táng mẹ. Trước khi xem đất thầy phong thủy nói với Vàng Chống Cáng: “Tôi không có gia đình, người thân, chọn được đất tốt chôn cất cho mẹ ông, ông trở nên giàu có, nếu tôi có mệnh hệ gì liệu ông có phụ dưỡng, chăm sóc, coi tôi như người thân trong gia đình hay không?” nghe vậy, Vàng Chống Cáng nhận lời. An táng người chết xong, một thời gian sau thầy phong thủy bị mù cả hai mắt, Vàng Chống Cáng làm ăn buôn bán thuận lợi, trở nên giàu có nhất vùng, tự xưng là vua. Ông thuê người xây thành nhằm bảo vệ tài sản của gia đình.

Thành Vàng Lồng được xây dựng trên một vùng đất khá bằng phẳng, đất đai màu mỡ, tập trung đông dân cư, đường xá đi lại thuận tiện cách trung tâm xã Tả Phìn hiện nay khoảng 600m, có chu vi khoảng 440 m, với 2 cửa (cửa chính nằm ở phía Bắc chạy dài đến ngã ba xã Tả Phìn, cửa phụ nằm ở phía Đông giáp khu vực đường đi xã Huổi Só, huyện Tủa Chùa, hiện tại 2 cửa thành đã bị phá hủy). Thành cấu tạo theo hình vòng tròn, lợi dụng tối đa địa hình tự nhiên, tận dụng chiều cao của các đồi, gò vì thế tường thành có đường nét uốn lượn theo địa hình chứ không băng theo đường thẳng. Nguyên liêu xây dựng thành chủ yếu là đá, với phương thức ghè, đẽo hoàn toàn bằng thủ công, sử dụng kỹ thuật ghép đá tinh xảo, từ phiến đá to, đến viên đá nhỏ xếp chồng lên nhau, tạo thành mặt phẳng, không những người mà ngựa cũng có thể đi lại được; thành cao trung bình 2m, mặt thành rộng 1m được xây dựng trong khoảng 9 năm.

          Với ý đồ khi thành xây xong không tốn kém tiền bạc, Vàng Chống Cáng đưa ra lý do trả công thợ bằng tiền xu nhỏ sẽ khó vận chuyển vì đường xá đi lại khó khăn nên ông trả công thợ bằng tiền đúc (cục tiền lớn), bên ngoài bọc bạc, bên trong đổ đồng, chì. Khi về tới nhà đám thợ sẻ bạc ra chia mới biết bị lừa, họ tức giận và lên kế hoạch tìm Vàng Chống Cáng trả thù.

          Lại nói về Thầy phong thủy thời gian đầu được đối xử tốt như người thân trong gia đình, về sau thấy không nhờ được gì, Vàng Chống Cáng bắt ông lao động, giã gạo, xem thầy như người làm thuê. Uất ức thầy cắn ngón tay, lấy máu viết thư cho bạn của mình để giải cứu. Đọc được thư, người bạn đóng giả thương gia buôn bán, xin dừng chân tại thành Vàng Lồng và tự xưng là người biết xem phong thủy tốt, ông nói với Vàng Chống Cáng“Chỗ đất chôn mẹ ông giờ không được tốt lắm, có chỗ khác tốt hơn, nếu mẹ của ông được chôn ở đấy, ông sẽ trở nên giàu có hơn”. Với bản tính tham lam, Vàng Chống Cáng nhờ gieo quẻ. Đến mảnh đất nọ, người xem phong thủy bảo Vàng Chống Cáng ghé tai xuống mặt đất và nghe thấy tiếng giã gạo “Thập thình, thập thình” người xem phong thủy nói “Đấy họ đang gọi Vàng Chống Cáng, Vàng Chống Cáng đấy, đây mới là đất tốt”. Tin lời người xem phong thủy, Vàng Chống Cáng đào mộ mẹ lên thấy 3 tia long mạch như 3 cuộn dây thừng cuốn quanh quan tài, ông cắt đứt, đến khi gà gáy 3 tia long mạch như 3 mạch nước ngầm phun lên, mở quan tài thì có một làn khói bay lên, nhìn thấy thi thể mẹ vẫn còn hồng hào, nguyên vẹn, Vàng Chống Cáng đóng nắp quan tài lại, nhờ người chuyển đến nơi an táng mới. Nhân lúc tang gia bận mải hai thầy phong thủy đã bỏ chốn, lạ thay khi đi qua Sông Đà sang đất Sìn Hồ để về nhà thầy phong thủy mù bỗng sáng mắt trở lại.

Do tin lời thầy phong thủy chuyển mộ mẹ đi chỗ khác, một thời gian sau công việc làm ăn của gia đình Vàng Chống Cáng gặp nhiều khó khăn, ông thuê người khai hoang ruộng Là Sa (ruộng mới), nhân cơ hội này đám thợ xây thành trước đây đã chà trộn vào những người làm thuê tìm cơ hội trả thù Vàng Chống Cáng.

 Để trả thù, đám thợ xây thành đã lên kế hoạch sát hại Vàng Chống Cáng trên đường đi kiểm tra thợ làm thuê, nhưng do ngựa của Vàng Chống Cáng phi nhanh, giơ cuốc lên để giết đã thấy ngựa phi qua, cơ hội sát hại Vàng Chống Cáng không thành. Vào một lần khác đám thợ chuẩn bị kỹ lưỡng, phục sẵn và giết chết Vàng Chống Cáng. Sau khi Vàng Chống Cáng chết, hai người em rể tranh giành ngôi với Vàng Sủ (con của Vàng Chống Cáng), hai người chú ẩn phục ở khe suối, đỉnh dốc Tà Chinh và giết chết Vàng Sủ khi đang trên đường từ chợ Tả Sìn Thàng về nhà. Nhân cơ hội nội bộ lục đục, đám thợ xây thành đến bắt vợ Vàng Chống Cáng, vợ Vàng Sủ cùng người làm thuê trong thành ép khai nơi cất giữ bạc, họ vơ vét tài sản rồi bỏ đi, từ đó gia đình Vàng Chống Cáng tan dã, không ai giầu mạnh nữa.

Thành Vàng Lồng được đánh giá là tòa thành cổ, có quy mô lớn, cấu trúc thuộc loại độc đáo nhất trong lịch sử xây dựng thành lũy của người Mông tỉnh Điện Biên. Trải qua thời gian hơn 3 thế kỷ tồn tại, dưới tác động của tự nhiên và con người, thành Vàng Lồng đang đứng trước nguy cơ xuống cấp ngày càng nghiêm trọng. Hiện còn bờ thành phía Tây dài 110 m, cao từ 1 đến 2m, mặt thành rộng 1m; bờ thành phía Đông dài 90m, cao 1 đến 2m… Tuy nhiên hiện vật gắn với thành ngày một thất thoát, nhân chứng hiểu biết về thành nhiều người không còn, nhưng giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học, thẩm mỹ của di tích thì vẫn còn nguyên đó.

Để gìn giữ, phát huy giá trị của di tích huyện Tủa Chùa đang tập trung triển khai các giải pháp khoang vùng bảo vệ, tuyên truyền, quảng bá giá trị của di tích, xây dựng phương án trùng tu, tôn tạo di tích…