Tủa Chùa có độ cao trung bình từ 1.000 đến 1.200m so với mực nước biển nên khí hậu ở đây mát mẻ quanh năm, mùa đông thời tiết âm xuống vài độ, còn có tuyết rơi, nhiệt độ năm trung bình từ 22 - 25^oC, biên độ nhiệt giữa ngày và đêm chênh lệch nhau khá lớn 5 - 6^oC. Có thể nói, sự chênh lệch về nhiệt độ giữa ngày và đêm lớn, điều kiện địa hình, thổ nhưỡng đã tạo ra loại chè Shan tuyết có hương vị và chất lượng cao được mệnh danh “Đệ nhất trà Việt”. Những cây chè cổ thụ có tuổi đời từ vài trăm năm đến gần 500 năm như ở Tủa Chùa sinh trưởng và phát triển hoàn toàn tự nhiên, đồng bào không dùng bất cứ một loại thuốc bảo vệ thực vật hay phân bón hóa học nào để chăm bón nên sản phẩm chè của bà con siêu sạch.

Người dân đang thu hoạch chè cây cao

Hiện nay, Tủa Chùa có hơn 100 cây chè cổ thụ có tuổi đời trung bình từ 200 đến 417 tuổi vừa được Hội Bảo vệ thiên nhiên và Môi trường Việt Nam, công nhận năm 2022. Theo lời kể của Hạng A Chu ở thôn Hấu Chua, xã Sín Chải - người đang sở hữu 300 cây chè cổ thụ từ đời cụ, đời ông để lại thì chè cổ thụ có lá to dài, đầu lá như đuôi mắt phượng, răng cưa sâu đều, búp to trắng xám, dày dưới phủ một lớp lông tơ mịn màu trắng nên người Mông gọi đó là chè Shan tuyết. Chè Shan tuyết có vị đậm, hàm lượng chống ôxy hóa cao gấp nhiều lần so với chè các vùng khác.

“Người già nhất ở Hấu Chua này là mẹ mình, sống thọ hơn trăm tuổi. Thế mà bà kể, khi về đây làm dâu đã thấy trên đồi của ông bà nội mình có rất nhiều thân chè cao lớn bằng cả một vòng tay người Mông. Có những thân chè xù xì xấu xí, “đứng canh” từ bao đời người Mông mình ở đây, có cây phải hơn 400 tuổi, còn những thân cây chè 200 - 300 tuổi ở đây nhiều lắm. Đó là người Kinh về nghiên cứu và nói thế. Còn người Mông mình chỉ biết là từ đời cụ, đời ông, đời bố mình đã có cây chè to lớn đứng ở đây rồi...” - A Chu kể.

Sáng đã lâu vậy mà Sín Chải vẫn mơ màng trong làn sương trắng đục, những thân chè cổ thụ cao to vươn cành nảy lộc. A Chu vẫn mải mê nói về cây chè cổ thụ: “Mỗi cây cho thu hoạch từ 16 - 17kg búp tươi, thu hái được khoảng 4 - 5 lần như thế. Mỗi cân chè khô mình bán khoảng 600 nghìn đồng, nếu loại ngon đặc biệt phải hơn 2 triệu đồng một cân. Năm nay tiền bán chè mình được gần 200 triệu đồng, trong các vụ hái chè thì ngon nhất là chè hái về mùa xuân, lúc sương chưa tan… Cái khó nhất của người Mông mình bây giờ là không có thang leo lên để hái chè, nhiều gia đình đã chọn cách chặt cành. Làm như thế thì thương cây chè và tiếc lắm.”

Trưởng phòng NN&PTNT Phạm Quốc Đạt cho biết: “Tủa Chùa ngoài những thân chè cổ thụ thì có khoảng 595ha chè Shan tuyết, được trồng chủ yếu tại 4 xã Tả Sìn Thàng, Sín Chải, Tả Phìn và Sính Phình. Năm nay, sản lượng chè búp tươi của huyện đạt khoảng 150 tấn. Đây cũng là cây chủ lực giảm nghèo của địa phương. Hiện, Tủa Chùa đang tập trung xây dựng quy trình sản xuất chè an toàn theo tiêu chuẩn VietGap; mở rộng liên doanh, liên kết với các công ty xây dựng thương hiệu, chế biến và bao tiêu sản phẩm và đã có 3 sản phẩm chè đạt chứng nhận OCOP 3 sao, gồm Trà xanh Shan tuyết cổ thụ Tủa Chùa, Bạch trà Shan tuyết cổ thụ Tủa Chùa và Trà xanh Shan tuyết Sính Phình.”

Đứng dưới gốc cây chè trăm tuổi, vòng tay ôm không xuể, xoay người nhìn tứ phía, cả một vùng chỉ có chè. Và mỗi độ xuân về, đồng bào Mông ở cao nguyên đá Tủa Chùa lại tất bật hái chè, sao chè… cho đến tận hết tháng Ba./.