Tủa Chùa là mảnh đất vùng cao, gạo trắng nước trong với những cô gái Thái duyên dáng và độc đáo cùng những nét văn hóa truyền thống riêng. Nét sinh hoạt ẩm thực của đồng bào dân tộc nơi đây cũng vô cùng tinh tế, đậm đà hương sắc của núi rừng.Một trong những nét độc đáo của dân tộc Thái chính là bánh chưng gù,đây là món bánh đặc sản ngày Tết, lễ hội,… của người Thái.

Theo tiếng Thái bánh chưng gọi là “khảu tổm”, đây là món ăn không thể thiếu trong ngày Tết, lễ hội,…. Nó làm nên hương vị, không khí cho bữa cơm gia đình thêm ấm cúng. Nguyên liệu chế biến bánh trưng khá đơn giản, nhưng công đoạn chuẩn bị lại rất kỹ càng, sao cho đảm bảo cho bánh có hương vị ngon,đậm đà,đẹp mắt nhất có thể. Để có bánh ngon thì khâu chọn lá cũng rất quan trọng Lá dong được chọn là những lá không to quá cũng không nhỏ quá, không non quá mà cũng không già quá, nhìn lá bóng, xanh đậm, cuống nhỏ, đều nhau. Vì khá kỹ tính khi lựa chọn lá dong, khi gần đến những dịp quan trọng người dân thường sẽ chuẩn bị trước ít nhất 2 đến 3 ngày, và khi đã chọn được lá dong ưng ý, đem đi rửa sạch,phơi khô.

Gạo để gói bánh chưng gù là loại nếp mùa, nếp nương hạt to,…, hạt bóng mẩy và đều nhau. Gạo ngâm khoảng nửa ngày bằng nước lạnh sau đó vo qua, để ráo nước và xóc muối trắng lượng vừa phải cho thêm vị đậm đà.Đỗ xanh tách vỏ, có mầu vàng óng và được đồ trước cho mềm. Màu vàng óng của hạt đỗ tượng trưng cho một năm mới tràn trề tài lộc, thịnh vượng.Nhân bánh là thịt lợn thường là thịt ba chỉ, phần mỡ vừa tạo để cho bánh béo ngậy vừa tượng trưng cho sự khỏe mạnh của gia chủ, phần nạc đỏ hồng có ý nghĩa mang nhiều niềm vui cho năm mới. Thịt thái miếng to đều, ướp gia vị vừa đủ, rắc ít hạt tiêu để thêm hương nồng nàn và đặc biệt sau khi bánh chín sẽ có mùi thơm và vị cay nhẹ.

Chị Điêu Thị Vơi ở bản Bó Én, thị trấn Tủa Chùa cho biết: Tục làm bánh chưng gù của người Thái có từ ngàn xưa, tục này được ông bà tổ tiên để lại, con cháu đời đời phải làm để cúng tổ tiên ngày Tết. Năm nào cũng vậy cứ mỗi dịp tết đến, xuân về, chị cùng người dân trong bản lại háo hức đi chọn lá dong, nhiên liệu để gói bánh, làm cho không khí mùa xuân thêm ấm áp, rộn ràng. Khảu tổm của người Thái được gói theo một hình nhất định giống hình một ngọn núi. Phần lưng lồi lên giống như hình đỉnh núi và được bao quanh bởi các đường lạt chạy ngang thân bánh. Cách gói như sau: đặt 2 lá dong ngược chiều nhau, cho 1 bát ăn gạo, lấy một nửa nắm đậu xanh dàn mỏng đều lên gạo, xếp thịt vào giữa rồi tiếp tục cho phần đậu xanh còn lại, phủ gạo lên trên cùng, bẻ gập lá hai đầu lại rồi buộc lạt chéo chữ V. Bánh nào có phần gù càng cao, cân đối thì càng đẹp và càng thể hiện được sự khéo léo của người phụ nữ. Chiếc bánh đẹp nhất sẽ được chọn để thờ cúng tổ tiên. Lá bánh còn thừa cho cả vào nồi cho thêm hương và giữ nhiệt khi đun. Thường luộc bánh bằng củi sẽ thơm ngon và nhừ hơn. Bánh chưng gù vớt ra nghi ngút khói, để nguội trong cái lạnh giao mùa và hương vị đất trời.Năm nào cũng vậy, cứ đến tết dù ở đâu, thành thị hay thôn quê, các gia đình lại hối hả mua lá dong, gạo nếp... về gói bánh chưng gù. Mỗi gia đình thêm vui tươi, phấn khởi, con cái tiếp thu được giá trị truyền thống mà cha ông để lại.

Ngoài để thờ cúng tổ tiên thì bánh chưng gù còn được dùng trong các bữa cơm Tết mời bà con trong họ hàng, đặc biệt là bữa cơm tất niên của người Thái thì phải có bánh chưng gù. Cùng với hương rượu ngô nồng nàn và thịt khô gác bếp thì sự có mặt của bánh chưng gù với mùi thơm bùi của vị nếp mới trong mâm cơm sẽ thể hiện được sự ấm no của gia đình trong năm mới./.